Jedną z ofiar XIX-wiecznego mordu w Długim Moście koło Brodnicy był skromny leśniczy, przykładny ojciec gromadki dzieci, zaś drugą znany w całych Prusach arystokrata

30 października 1892 r. mieszkańcami naszego powiatu wstrząsnęła straszna zbrodnia. W lesie, niedaleko leśniczówki Długi Most, zastrzelono z broni myśliwskiej leśniczego Johana Katha i znanego w całych Prusach arystokratę barona Friedricha Carla Alexandra Rudolpha von der Goltz herbu własnego.

W wyniku śledztwa ustalono, że sprawcami podwójnego morderstwa może być trzech mieszkańców powiatu trudniących się kłusownictwem: Jakub Malinowski oraz bracia Antoni i Franciszek Kopysteccy. Postawieni przed ławą przysięgłych sądu w Toruniu po trzydniowym procesie w dniu 23 czerwca 1893 r. zostali skazani: Malinowski za zabicie leśniczego (do czego się przyznał) - na śmierć, Antoni Kopystecki za nieumyślne zabicie barona Goltza (do czego się nie przyznał) - na dożywotnie więzienie, Franciszek Kopystecki za "pobłażanie przestępstwu" - na trzy i pół roku więzienia.

Między wyrokiem a apelacją

Leśniczego Johana Katha pochowano na przykościelnym cmentarzu w Grążawach (skąd pochodził). Jego skromnego nagrobka nie ma już dawno, zaś na tym miejscu od lat spoczywa ktoś inny. Barona Friedricha Carla von der Goltz pogrzebano na cmentarzu ewangelickim w Brodnicy. Podobno początkowo rodzina miała zamiar wywieźć zwłoki na Pomorze Zachodnie i pochować je w podziemiach kościoła fundowanego przez Goltzów jeszcze w średniowieczu, ale ostatecznie złożono go w naszym mieście. Wdowa Małgorzata kazała ustawić na grobie wspaniały pomnik z czarnego marmuru.

CZYTAJ TAKŻE: Jak do Brodnicy dojechał pierwszy pociąg

Sprofanowany po wojnie, przekrzywiony, okaleczony, uszczerbiony przez cmentarne hieny stał jeszcze w latach 60. XX w., potem jakieś parszywe łapy zwyczajnie go ukradły. W końcu władze Brodnicy postanowiły zniszczyć cały cmentarz (1976 r.) i teraz jedynie nieliczni wiedzą, gdzie mniej więcej stał ów pomnik, zwany też "Czarnym".

Za to do czasów współczesnych dotrwała inna pamiątka po baronie. Oto w rocznicę jego tragicznej śmierci wdowa Małgorzata von der Goltz ustawiła na miejscu zbrodni obelisk poświęcony pamięci jej męża. Stoi do dziś w gęstwinie lasu. Otacza go romantyczna legenda, jakoby duch barona siadywał czasami przy kamieniu. Jeszcze parę lat temu pomnik miał nawet oryginalną żelazną tablicę ze stosowną inskrypcją, ale jakiś półgłówek wyrwał ją z pomnika i pewnie sprzedał na złom.

Państwo Koreccy - właściciele gospodarstwa agroturystycznego nad jeziorem Sopień - czasem pokazują ów leśny obelisk swoim gościom. Podobno gdzieś w jego pobliżu znajduje się też jedna ze skrzynek nowego szału ogarniającego aktywną turystykę, czyli geocachingu, ale to już zupełnie inna historia, zatem wróćmy do naszej.

Dylematy sądu

Jakieś trzy miesiące po skazaniu przez ławę przysięgłych zarówno bracia Kopysteccy, którzy nie przyznawali się do niczego oprócz kłusownictwa, jak też Jakub Malinowski wnieśli do sądu wyższego o rewizję wyroków. Ten ostatni, jako że przyznał się do zbrodni, miał jedynie nadzieję, iż kara śmierci będzie mu zamieniona na więzienie, ponieważ był jeszcze dość młodym człowiekiem, na dodatek posiadającym kilkoro dzieci.

CZYTAJ TAKŻE: Podczas obcowania cielesnego diabeł zadrapał Zofię w rękę lewą z wierzchu. Urzędowo stwierdzone. Kobieta spłonęła na stosie

Sędziowie dość długo deliberowali nad sprawą, wahając się, jak postąpić. Tymczasem wydarzyło się coś, co mogło mieć wpływ na sposób potraktowania skazańców. Oto na kilka dni przed ostatecznym terminem rozpatrzenia apelacji Antoni Kopystecki uciekł z toruńskiego więzienia! Wykorzystał chwilową nieuwagę strażników, którzy zbyt długo zamykali wrota na dziedziniec więzienny i po prostu - nie zważając na karabinowe strzały - uciekł przez główną bramę cuchthauzu!

Pogoni przepadł w okolicach toruńskiego portu drzewnego, zaś jakiś czas potem policyjni informatorzy donieśli, że najprawdopodobniej przedostał się za granicę zaborów, bo miano go widzieć w okolicach Rypina. Ponieważ nadszedł ostateczny termin wydania wyroku, sędziowie postanowili, że w stosunku do Kopysteckiego zastosują tryb zaoczny. Bardzo wnikliwie rozpatrzyli wszelkie okoliczności ustalone przez śledczych oraz sąd pierwszej instancji. O ile wina Malinowskiego nie budziła żadnych wątpliwości, a wyrachowane zabójstwo - zdaniem sędziów - nie zasługiwało na łagodniejsze potraktowanie, o tyle w przypadku Kopysteckiego znaleziono mnóstwo nieścisłości. Jego akt oskarżenia miał sporo wątpliwych interpretacji, za to mało "twardych" dowodów. Postanowiono tę sprawę cofnąć do ponownego rozpatrzenia przez sąd pierwszej instancji.

Egzekucja i tajemnica skazańca

Egzekucję Jakuba Malinowskiego wyznaczono na środę 14 marca 1894 r. Miał ją wykonać w toruńskim więzieniu najsłynniejszy pruski kat Friedrich Reindel ze swoim starszym bratem Wiliammem, jeszcze wówczas pełniącym jedynie rolę pomocnika (potem i on został katem).

CZYTAJ TAKŻE: Brodnica i okolice. Niezwykłe hobby na każdą niedzielę. "Polecane są specjalne, neoprenowe buty"

Według protokółu nieszczęsny skazaniec prosił o księdza z Pokrzydowa, gdzie była jego parafia, jednak nie zgodzono się na to i w ostatniej drodze mieli mu towarzyszyć proboszcz Starego Miasta Torunia ksiądz Tomasz Schmeja, wraz ze swoim wikariuszem, księdzem Pawlickim. O szóstej rano do celi Malinowskiego wszedł naczelnik więzienia, ksiądz Tomasz i więzienny kucharz z lepszym niż zazwyczaj jedzeniem oraz cygarem. Jakub, który o terminie egzekucji dowiedział się wieczorem dnia poprzedniego, spędził całą noc na rozmyślaniach, a teraz ledwo spróbował jedzenia, natychmiast je odsunął. Zapalił jedynie cygaro, po czym poprosił księdza proboszcza o wysłuchanie spowiedzi. Pozostali wyszli z celi, nawet strażnicy odsunęli się od drzwi. Tymczasem pomocnicy kata Friedricha Reindela, kierowani przez jego brata Wiliamma, sprawnie przygotowywali dziedziniec więzienia do spełnienia roli placu wykonania wyroku. Przyniesiono trumnę, specjalny pień, straszliwy topór, trociny.

Egzekucja była wyznaczona na szóstą trzydzieści. Tuż przed tą porą, gdy naczelnik więzienia zaniepokojony przedłużającym się czasem spowiedzi już miał zamiar zapukać ostrzegawczo w drzwi celi, te nagle rozwarły się, po czym stanął w nich blady ksiądz Tomasz Schmeja. Oświadczył, że należy natychmiast odłożyć egzekucję, ponieważ skazaniec ma do wyznania ważne sprawy.

Sprowadzono sędziego, pisarza i prokuratora. W ich obecności Jakub Malinowski zeznał, że także jest mordercą barona Friedricha Carla Alexandra Rudolpha von der Goltz. Oświadczył, że arystokratę zastrzelił w wyniku paniki, jaka go ogarnęła, gdy popełnił zabójstwo leśniczego Katha. Spowodowała ona, iż nie od razu uciekł z miejsca zdarzenia, a prawdopodobnie von der Goltz słysząc strzał, ruszył w kierunku odgłosu i zastał Jakuba nad zwłokami. Dlatego zginął. Malinowski, stojąc w obliczu śmierci, nie chciał tajemnicy tej zbrodni zabrać do grobu. Wyznał wszystko na spowiedzi, zaś ksiądz skłonił go, aby ujawnił to także władzom, żeby mogły one zdjąć oskarżenie z niewinnego człowieka.

CZYTAJ TAKŻE: Ulica Brodnicka w Warszawie. Dlaczego upamiętniono Brodnicę w stolicy?

To wszystko opóźniło egzekucję o 45 minut, lecz po tym czasie wyprowadzono Jakuba na dziedziniec i oddano pomocnikom kata Friedricha Reindela. On sam czekał na skazańca przy sporym, specjalnie wyprofilowanym pniu.

Według opisów kat Riendel (1824-1908) był niezwykle przystojnym, mocno zbudowanym mężczyzną o wiecznie bladej twarzy i zimnym jak lód spojrzeniu. Ponoć nigdy nie okazywał swym "klientom" choćby szczypty pogardy, dezaprobaty czy współczucia. Do pracy zawsze stawał w eleganckim czarnym garniturze, nie zasłaniał twarzy. Straszliwy, potwornie ciężki topór chował za sobą tak, że jego żelazo spoczywało na ziemi, a długi drzewc swobodnie opierał się o plecy między łopatkami...

Gdy podprowadzono Malinowskiego, wykonał w jego kierunku pełen skłon głową. Ten zdążył jedynie odpowiedzieć podobnym ukłonem, gdy w mgnieniu oka porwali go pomocnicy Riendela i niemal rzucili na pień. Wiliamm chwycił skazańca za włosy, jednym ruchem naprężając jego szyję. W tym momencie powietrze rozciął przerażający świst katowskiego topora. Przez ułamek sekundy błysnęło szerokie ostrze, głucho jęknął pień. Było po wszystkim. Słońce właściwie już wzeszło, zapowiadając piękny dzień 14 maja 1894 r.

Epilog

Kilka miesięcy później, na granicy, gdzieś niedaleko Gorczenicy pruscy żandarmi schwytali przemytnika - jak im się zdawało. Odprowadzony do strażnicy bez pytania przedstawił się jako Antoni Kopystecki - ten sam, którego poszukiwała policja w całym kraju. Natychmiast odstawiono go do brodnickiego więzienia. Dopiero tu dowiedział się, że Jakub Malinowski przyznał się przed śmiercią do zabójstwa barona von der Goltza, lecz mimo to oficjalna rozprawa i tak musiała się odbyć. Nie spieszono się z nią, bo dopiero 2 października 1896 r. Kopystecki ponownie stanął przed ławą przysięgłych toruńskiego sądu. Ta wprawdzie uznała go niewinnym w sprawie zabójstwa barona, jednak wlepiła mu trzy lata ciupy za. kłusownictwo oraz kilka miesięcy za bezczelną ucieczkę z toruńskiego więzienia. Na szczęście w poczet kary policzono mu jego odsiadki w areszcie sądowym, co spowodowało, że wkrótce Kopystecki mógł wrócić do siebie pod Brodnicę.

Ponoć do końca życia nie tknął dziczyzny. Ciało Malinowskiego oddano rodzinie. Jako zabójcę, sprawcę najcięższego grzechu pochowano go po cichu w niepoświęconej ziemi, zaraz za płotem cmentarza w Pokrzydowie. Jego grobu nie sposób odnaleźć, bo bardzo szybko zarosły go chwasty... Hmm...

Mniej więcej takie same porastają dziś miejsce pochówku barona Friedricha Carla Alexandra Rudolpha von der Goltz na byłym cmentarzu ewangelickim przy ul. Sądowej w Brodnicy...