Pojezierze Brodnickie. Jeziora ze swoimi legendami

Pomiędzy miejscowościami Zbiczno i Pokrzydowo położone są m.in. dwa jeziora - mały, lecz bardzo malowniczy, przylegający niemal do jeziora Zbiczno akwen o nazwie Kochanka i pobliskie, większe jezioro Strażym. Nazwy obu jezior wydaje się łączyć niepotwierdzona historycznie, lecz jakże obrazowa legenda o parze kochanków...

Obszar jeziora Strażym wynosi 75 hektarów, długość około 2100 metrów, natomiast szerokość 550 metrów. Akwen położony jest 71 metrów nad poziomem morza. Występujące w zapiskach źródłowych nazwy jeziora – Strażyn, Straszyn, Straszyno i niemieckie Strasin wywodzą się prawdopodobnie od słowa straszno lub straszyć. Jak chce tego legenda w jeziorze ma straszyć duch niewiernego narzeczonego. Z tym podaniem wiąże się nazwa pobliskiego jeziora Kochanka. Nie potwierdzają tego jednak źródła historyczne. Być może sama nazwa może być związana z funkcjonowaniem tu dawnego grodziska, którego pozostałości nadal można obejrzeć na jeziornym cyplu.

CZYTAJ TAKŻE: Czarodziejski krzew znad jeziora Mieliwo, czyli sposób na diabła

 

Nazwy jezior Kochanka i Strażym

Wątek nazw jezior Kochanka i Strażym poruszył w jednej ze swoich prac nieoceniony badacz dziejów regionu brodnickiego Stefan Bilski. Warto przytoczyć obszerny fragment tych ustaleń:

„Tuż obok znanego jeziora Zbiczno znajduje się maleńkie i mniej znane, ale urocze jeziorko o wdzięcznej nazwie Kochanka. Stary rybak mieszkający w sąsiedztwie opowiadał, że wiele lat temu (…) przy drodze do Pokrzydowa mieszkało nadobne dziewczę. Pewnego razu dziewczyna poznała wielce przystojnego młodzieńca i pokochała go bez pamięci. Ten okazał się człowiekiem złym, samolubnym, niegodnym jej uczucia. Początkowo schlebiał, prawił piękne słówka, obiecywał wierność w miłości i małżeństwo, a gdy już jego próżność została zaspokojona i dziewczyna stała mu się powolna, odwrócił się ze wzgardą i poszedł uwodzić inną. Zdradzone i zawiedzione w miłości dziewczę, nie mogąc pogodzić się z losem, śmierć sobie zgotowało w nurtach jeziora"

Okoliczni mieszkańcy na pamiątkę tego tragicznego zdarzenia nadali mu nazwę Kochanka. Jak wieść gminna niesie, po samobójczej śmierci duch dziewczyny, nie mogąc zaznać spokoju, urządzał piekielne harce nad pobliskim jeziorem przy drodze do Grzmiącej [Grzmiący-przyp.R.S.], tam, gdzie miały miejsce wielokrotne spotkania kochanków.

CZYTAJ TAKŻE: Pojezierze Brodnickie. Legendarna tajemnica półwyspu. Uzbrojeni po zęby chłopi urządzili krwawą jatkę

Lud okoliczny zaczął nazywać to jezioro Straszyno, później nazwę zmieniono na Strażym. Podobno straszenie ducha ustało, gdy w sąsiedztwie, przy drodze do Pokrzydowa postawiono kapliczkę. Zapewne w XIX wieku nieznany autor, znający tę historię próbował przerobić balladę Mickiewicza „Świteź” podkładając miejscowe realia. Oto jej początek:

„Ktokolwiek będziesz w pokrzydowskiej stronie,
Do Straszyn ciemnego boru
Wjechawszy, pomnij zatrzymać swe konie,
Byś się przypatrzył jezioru…”.

Grodzisko nad jeziorem Strażym mieści się w północnej części palczastego cypla. Z trzech stron otoczony wodą obiekt otoczony był wałem i funkcjonował w X-XIII wieku. Możliwość dojazdu do grodu tylko jedną drogą od południowego wschodu w rezultacie ułatwiała obronę w razie oblężenia.

Od XII wieku piastowscy właściciele tych ziem dla zabezpieczenia się przed najazdami pruskimi rozpoczęli budowę grodów na linii rzek Osy, Lutryny i Drwęcy. Tak powstały grody m.in. w Mędrzycach, Jabłonowie, Jaguszewicach (II faza grodowa), Lembargu, Bobrowie (II faza) i w Grążawach. Jednocześnie fortyfikowano osady otwarte i stare grody, np. nad jeziorem Strażym. W wyniku najazdów pruskich część tych osad spłonęła, inne straciły znaczenie.

Tonie niewodowe jeziora Strażym w XX wieku

Stefania Góralska w pracy pod tytułem „Słownictwo rybackie gminy Zbiczno” wymienia 14 toni niewodowych wskazywanych przez rybaków w drugiej połowie XX wieku na jeziorze Strażym:

CZYTAJ TAKŻE: Pojezierze Brodnickie. Kiedyś miała być tu wieś z kościółkiem. Teraz jest jezioro

1.”Na Stawki”- nazwa toni pochodzi od dwóch małych zbiorników wodnych nie posiadających nazw własnych, położonych na wschód od jeziora.

2.”Na Topielca” – według informatora w tym miejscu utopił się człowiek.

3.”Na Miały” – nazwa dotyczy płycizn na jeziorze.

4.”Na Rożek” – miejsce oznaczające północno - wschodni cypel jeziora.

5.”Na Róg Lasu” – początek skupiska masywu leśnego na zachód od Strażymu.

6.”Na Skrzynkę” – nazwa toni skierowanej w stronę jeziora Skrzynki.

7.”Na Duże Płocie” – nazwa upamiętniająca obfite połowy płotek w tym miejscu.

8.”Na Dąb” – rybacy ciągną sieci w kierunku wielkiego dębu, rosnącego nad brzegiem jeziora.

9.”Na Lodownię” – na końcu toni znajdowała się zamrażalnia rybacka.

10. „Przed Miałami”- chodzi tu o płytką część jeziora.

11.”Na Okopy” – według informatorów pani Góralskiej, nazwa pochodzi od tego, iż „prawdopodobnie budowano tu okopy, które miały bronić przed wrogiem. Inna wersja głosi, że owe okopy to dzieło poszukiwaczy skarbów zakopanych prawdopodobnie nad jeziorem”. Rybacy zatem ciągnęli sieci w kierunku średniowiecznego grodziska…

12.”Pod Pokrzydowo” – toń ciągnie się w kierunku wsi Pokrzydowo.

13.”Przy Strudze” – toń położona przy kanale – strudze.

14.”Na Sitowie” – pewien odcinek brzegu jeziora porośnięty jest ta rośliną.

Na podstawie:

S. Góralska, Słownictwo rybackie gminy Zbiczno, Toruń 1981.
S. Bilski, Z kultury ludowej regionu brodncikiego. Niektóre zwyczaje, pieśni, legendy, przysłowia, Toruń 1989.