Księte, Górzno, Michałowo - w tych średniowiecznych osadach prowadzono w mijającym roku badania archeologiczne. Odkryto wiele wiekowych artefaktów. - Ale wciąż jesteśmy na początku drogi w odkrywaniu przeszłości regionu. Jego bogata historia może być szansą na rozwój turystyki - stwierdza dr Jadwiga Lewandowska i ogłasza, że w tym roku czas na poszukiwanie początków Brodnicy

Dr Jadwiga Lewandowska archeologią szeroko rozumianego regionu brodnickiego zajmuje się już od 18 lat. W mijającym roku, wspólnie z innymi naukowcami, studentami oraz grupami detektorystów, w tym przede wszystkim Stowarzyszeniem Brodnicka Grupa Eksploracyjno-Poszukiwawcza oraz Stowarzyszeniem Eksploracyjno-Historycznym Ziemi Michałowskiej „Cultura", badania prowadziła w Księtem, Michałowie i Górznie. Wcześniej poszukiwali skarbów przeszłości w Osieku. We wszystkich eskapadach im towarzyszyliśmy i na bieżąco relacjonowaliśmy.

Doktor Jagodę, bo tak nazywana jest archeolożka wśród znajomych, poprosiliśmy o podsumowanie mijającego roku i plany na przyszłość.

KRZYSZTOF CEDRO: Jak oceniasz mijający rok w zakresie badań archeologicznych na terenie powiatu brodnickiego?

JADWIGA LEWANDOWSKA: - Pomimo pandemii rok 2021 oceniam bardzo dobrze. Archeologia, w tym głównie badania pod moim kierunkiem, wniosła bardzo wiele nowego w rozpoznanie przeszłości regionu. Badania dostarczyły między innymi kolejnych informacji dotyczących dworu biskupów płockich w Górznie, dowiedzieliśmy się, ile faz osadniczych ma grodzisko w Księtem oraz jakie zabytki skrywa podgrodzie w Michałowie. Ale wciąż jesteśmy na początku drogi w odkrywaniu przeszłości regionu. Jestem absolutną zwolenniczką powrotu do dawnych badań, z wykorzystaniem najnowszych metod wykorzystywanych w archeologii XXI wieku. Z doświadczenia wiem, że dzięki takim studiom można restytuować przyszłość nawet tą odległą. Przeszłość może inspirować oraz wspierać w innowacyjnym myśleniu i niebanalnych działaniach.

Jakie odkrycie były najważniejsze?

- To bardzo trudne pytanie. Każde z rozpoznanych w różnym stopniu stanowisk archeologicznych w 2021 wnosi zupełnie nowe informacje o przeszłości i historii regionu Brodnicy.

Dla mnie najefektowniejszym grodziskiem, które odwiedziłem w czasie Twoich badań, było te w Księtem.

- Jest to miejsce bliskie mojemu sercu. W tej miejscowości urodziła się moja ukochana mama, której, niestety, nie zdążyłam opowiedzieć o wynikach naszych badań. Umarła wiosną tego roku, nie poznawszy, jakie tajemnice skrywa tzw. duża góra w Księtem – miejsce jej młodości. Księte zaskakuje bardzo jakością i ilością artefaktów, a także zagadkami dotyczącymi zwłaszcza dawnego grodu czy też wzmiankami o nieznanym cmentarzysku. Kolejne bezcenne zabytki z badań w 2021 roku w Księtem trafią do obiegu naukowego, wzbogacając wiedzę o regionie. Z najciekawszych wymienić można dwa odważniki o kształcie kuli spłaszczonej na obu biegunach. Jeden z odważników jest cechowany. Inny wyjątkowy artefakt znaleziony podczas jesiennych poszukiwań w okolicach tzw. dużej góry to srebrna moneta wczesnośredniowieczna – denar krzyżowy. Również źródła pisane wskazują na dużą rolę tego miejsca w średniowieczu, położonego najpewniej na dawnych szlakach handlowo-komunikacyjnych. Pierwszy znany zapis nazwy miejscowości zachował się w dokumencie z 1252 roku. Lokalizacja księskiego grodu zauważona została przez Krzyżaków, którzy starali się o pozostawienie sobie go wraz z najbliższym otoczeniem.

[ZT]27051143[/ZT]

Księte skrywa jeszcze wiele tajemnic. Moja intuicja badawcza podpowiada mi, że mamy tam wiele do odkrycia. Podkreślmy, że dziedzictwo archeologiczne jest nieodnawialne, a duża góra i inne stanowiska archeologiczne księskiego kompleksu osadniczego potrzebują zdecydowanej, dalszej ochrony, opartej na wynikach badań naukowych. Wszystko to może przyczynić się do zwiększenia wiedzy o regionie, tożsamości regionalnej, a w przyszłości także do rozwoju turystyki historycznej. Księte to niezwykle urokliwa wieś, z historią miejsc i ludzi, w tym również moją.

Niedaleko Księtego jest urokliwe Górzno.

- Kto choć raz odwiedzi Górzno, nie zdziwi się, dlaczego ten piękny zakątek, wśród jezior i lasów, został wybrany na siedzibę starostów biskupów płockich, ale także bożogrobców. Nie jest dziwne też, że przyciągnął naszą uwagę badawczą. Za sprawą władz Urzędu Miasta i Gminy Górzno zrealizowaliśmy w 2021 roku bardzo ważny dla miasta i regionu projekt badawczy dotyczący dziedzictwa archeologicznego Górzna.

[ZT]27582013[/ZT]

Miasto Górzno wraz z najbliższymi okolicami są wciąż niewystarczająco zbadane, tak pod względem historycznym (brak monograficznych opracowań z różnych okresów chronologicznych), jak i archeologicznym. Ten sezon badawczy jest powrotem do dawnych badań, a także dostarcza nowych informacji o fascynującej przeszłości Górzna. Nowe informacje zostały pozyskane z systemu ISOK (LIDAR) i przetworzeń fotogrametrycznych z powietrza. Przeprowadzone zostały również badania powierzchniowe, geomorfologiczne oraz wykopaliskowe w obrębie jednego wykopu badawczego o wymiarach 5 na 2 m.

W wykopie badawczym z 2021 roku zarejestrowaliśmy bardzo dużo śladów działalności człowieka. To ślad po zadołowaniu wapna sprzed dwudziestu kilku lat, to kości ludzkie - niestety, przeważnie już na złożu wtórnym - ale także intencjonalne skupisko kamieni i cegieł historycznych oraz bardzo duża ilość materiału historycznego, w tym głównie ceramiki późnośredniowiecznej, nowożytnej, fragmenty kafli piecowych, dachówek, szkła okiennego, fragmenty naczyń szklanych, monety, dewocjonalia.

Występowanie w tym miejscu tak dużej ilości materiału zabytkowego, który można datować na czas funkcjonowania dworu biskupiego, a także zagadkowe skupisko dużych głazów oraz rezultaty badań geomorfologicznych i geologicznych na działce kościelnej wskazywać mogą na inny niż dotychczas przypuszczano zasięg przestrzenny dworu.

[ZT]27627120[/ZT]

Badania te są obecnie przedmiotem szczegółowych studiów. Przeszłość tego miasteczka fascynuje, ale wymaga jeszcze weryfikacji i kolejnych badań.

Rozpoczęłaś badania w MIchałowie.

- To miejsce jest istotne dla historii Brodnicy, dlatego rozpoczęliśmy w tym roku badania średniowiecznego kompleksu osadniczego Brodnica-Michałowo (zwłaszcza stanowisko numer 1 b – osada przygrodowa). Pracowaliśmy z wykorzystaniem najnowocześniejszych metod geofizycznych. Projekt realizowany jest pod moim kierunkiem, z ramienia Fundacji "Vetustas. Przestrzeń Pogranicza". Prace nieinwazyjne wykonał natomiast mgr Wiesław Małkowski z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. W badaniach metodami nieinwazyjnymi zastosowany został magnetometr połączony z urządzeniem GPS RTK, co pozwoliło na dokładną lokalizację zmian wartości pola magnetycznego przy jednoczesnej rejestracji wysokości terenu badań. Dodatkowo dr Miron Bogacki wykonał zdjęcia lotnicze tego zespołu osadniczego.

[ZT]26656248[/ZT]

Wiele pytań o przeszłość miejsca centralnego w Michałowie wciąż pozostaję bez odpowiedzi. Także data i okoliczności założenia Brodnicy oparte są, na razie, na przesłankach. Należałoby rozpocząć interdyscyplinarne studia (w tym badania archeologiczne i historyczne) w celu rozpoznania najstarszych faz funkcjonowania grodu czy grodów nad Drwęcą.

Jakie są plany na Nowy Rok na dalsze poszukiwania, badania?

- Moim nadrzędnym planem na przyszły rok, a także kolejne lata jest przeprowadzenie ważnych dla przeszłości Brodnicy, jak i całego regionu badań początków miasta, usystematyzowania wiedzy na ten temat i rozprawienia się z dotychczasowymi tezami. W priorytetach badawczych jest również kontynuacja prac w Księtem, Osieku, a także opracowanie i wydanie wyników badań stanowisk archeologicznych w Górznie.

Pionierskim projektem jest poszukiwanie początków Brodnicy. Nie będę jeszcze zdradzać szczegółów tego projektu, tzn. jakie stanowiska, miejsca zostały wytypowane do badań, jakie zostaną zastosowane metody. Ten projekt już rozpoczęliśmy w 2021 roku badaniami powierzchniowymi i geofizycznymi w Michałowie.

Zadanie planuję na kilka lat. Mam nadzieję, że decydenci miasta Brodnica, okolicznych gmin, w których znajdują się strategiczne dla projektu stanowiska – pomniki przeszłości - uznają go za wartościowy i wesprą finansowo.

[ZT]27779439[/ZT]

Planowane analizy i opracowania pozwolą na zdobycie możliwie najpełniejszej wiedzy na temat różnych aspektów funkcjonowania początków państwowości, powstawania grodów, procesów miastotwórczych regionu brodnickiego. Szeroki wachlarz planowanych zastosowanych metod, odpowiednio dobranych do każdego stanowiska, wyzwania badawczego umożliwi kompleksowe i wieloaspektowe opracowanie tego wiąż enigmatycznego tematu.

Wspólnie ze współpracownikami realizujesz badania na terenie powiatu brodnickiego już od kilku lat. Z jakimi reakcjami mieszkańców spotyka się zespół badawczy? Czy jest zainteresowanie?

- Archeologią regionu brodnickiego zajmuję się już od 18 lat. Spotykamy się nie tylko z ciekawą i wciąż mało odkrytą przeszłością tych terenów, a przede wszystkim z wielką życzliwością tak włodarzy (w ostatnim czasie burmistrza Górzna – pana Tomasza Kinickiego, wójta gminy Świedziebnia – pana Szymona Zalewskiego, wójta gminy Osiek – pana Pawła Chudego), jak i mieszkańców.  Przez te lata narodziły się przyjaźnie, sympatie. Osobne podziękowania adresuję do właścicieli gruntów życzliwym naszym pracom. W naszych pracach bardzo pomagają nam grupy detektorystów, w tym przede wszystkim Stowarzyszenie Brodnicka Grupa Eksploracyjno-Poszukiwawcza oraz Stowarzyszenie Eksploracyjno-Historyczne Ziemi Michałowskiej „Cultura". Wszystkim serdecznie dziękuję za przemiłą, owocną współpracę i profesjonalizm.

[ZT]26585133[/ZT]

Staramy się być zawsze otwarci na osoby nas odwiedzające, opowiadamy, co dzieje się w procesie badawczym, staramy się edukować i uwrażliwiać na odpowiedzialność za wspólne dziedzictwo archeologiczne. Należy stworzyć przestrzeń do dialogu o pomnikach przeszłości. Przeszłość bowiem jest nie tylko tajemnicza i fascynująca, jest czymś, co nas konstytuuje i pozwala budować tożsamość.

Samorządy coraz chętniej decydują się na tworzenie tzw. wiosek tematycznych. Czy bogata historia regionu oraz sam fakt prowadzenia badań archeologicznych, Twoim zdaniem, daje szansę na rozwój turystyczny tego terenu? A jeśli tak, czy istnieją filary, na których taką ofertę warto oprzeć?

- Zdecydowanie bogata historia tego regionu może być szansą na rozwój turystyki. Moim zdaniem filar, na którym należy to oprzeć, to nauka. Bo tylko dobrze poznany, udokumentowany „produkt" można z całą odpowiedzialnością sprzedawać i promować. Zasadna na ten moment jest dalsza weryfikacja i interdyscyplinarne badania z wykorzystaniem nowoczesnych metod stanowisk archeologicznych regionu brodnickiego oraz ich zdecydowana ochrona. Dodatkowo naturalnym powinno być pragnienie uchronienia przed utratą pozostałych jeszcze w ziemi źródeł, tak nieruchomych, jak ruchomych, które ożywiają wyobraźnię i w innym świetle pokazują nasze małe ojczyzny.