Od czasów krzyżackich na strumieniu wypływającym z jeziora Niskie Brodno w kierunku miasta pracował młyn

Nad jeziorem Niskie Brodno przed wiekami działały młyn, cegielnia i spichlerz. Przed wojną wybudowano tu przystań żeglarską i organizowano zawody pływackie, wioślarskie i kajakowe

Przed wiekami brodem nazywano płytkie miejsce na strudze, rzece lub strumieniu, przez które można było przejść lub przejechać konno albo wozem bez użycia środków przeprawowych w postaci łodzi czy mostu. Jako że w naszym powiecie nie brakowało polodowcowych jezior rynnowych długich na wiele kilometrów i często połączonych ze sobą, tworzących rodzaj trudnych do sforsowania wodnych kurtyn, ich ciągłe przekraczanie stało się koniecznością i warunkiem rozwoju osadnictwa. Takimi połączonymi jeziorami są właśnie Niskie i Wysokie Brodno. Wyszukiwano więc płycizn, przez które można było brnąć po kolana, po pas lub po szyję w wodzie z pewnością wyjścia na drugą stronę. Czasami usypywano takie dogodne miejsca kamieniami, by bród stał się choć w części wygodniejszy do przeprawy.

Przybysze, kupcy i wszyscy nietutejsi potrzebowali przewodnika, który wskazywał taki bród lub nawet za zapłatą przeprowadzał ich na drugi brzeg. Jako że budowa mostów bywała ogromnym wyzwaniem finansowym, brody rozwiązywały sprawy komunikacyjne przez długie wieki. Prawdopodobnie od takich właśnie brodów wzięły się nazwy jezior, które w pierwotnej wersji brzmiały: Niskie Brody i Wysokie Brody. Dopiero z czasem utrwaliły się nazwy Niskie Brodno i Wysokie Brodno oraz miasta pośród brodów – Brodnica.

Od czasów krzyżackich na strumieniu wypływającym z jeziora Niskie Brodno w kierunku miasta pracował młyn. W XVII w. strawiła go wojenna pożoga wojen ze Szwedami. Późniejszej odbudowy podjął się mieszczanin Walenty Holst. W XVIII w. w pobliżu młyna stał m.in. piętrowy spichlerz, po którym dziś nie ma śladu. Młyn jednak działał nadal. Zarówno ten zakład, jak i jezioro bywały niemymi świadkami tragedii, do których tu dochodziło. Pewnego razu koło korzeczne wciągnęło pracownika młyna, niemal obdzierając nieszczęśnika żywcem ze skóry. Tylko toń jeziora wie tak naprawdę, ilu pochłonęła samobójców lub topielców.

O jednym ze zdarzeń napisał „Pielgrzym” (R. 58 [1926], nr 12): „Utonął przy łowieniu ryb. W czwartek, 21 stycznia [1926 r.] o godzinie w pół do siódmej rano udał się zwrotniczy Józef Naguszewski, zamieszkały w domu urzędniczym w Karbowie, nad Niskie Brodno, by ułowić ryby pod lodem. W miejscu przy drodze do księżego lasu wpadł w wyrąbaną przez wybranie lodu, a powleczoną cienką powłoką lodu otchłań jeziora. Na wołanie o pomoc przybiegło dwóch innych tam również obecnych kolejarzy i wyciągnęło go z wody, lecz już bezprzytomnego i na wskroś przemoczonego i zmarzniętego. Nie zastosowano niestety odpowiednich środków dla ocucenia go, więc wkrótce zmarł nie odzyskawszy przytomności. Naguszewski liczył lat 37 i pozostawił żonę i 8 młodocianych dzieci”.

Oprócz przykrych zdarzeń warto wskazać również te radosne. Jednym z nich z pewnością było założenie tu przystani w celu krzewienia wioślarstwa. „Słowo Pomorskie” 8 lipca 1936 r. (R. 16, nr 156) napisało: „Brodnica, Przystań wioślarska nad Niskim Brodnem. Nad jeziorem Niskie Brodno (2 km od Brodnicy) wybudowano przystań wioślarską, która jest własnością XV Pomorskiej Drużyny Żeglarskiej. Po otwarciu przystani odbyły się zawody pływackie, wioślarskie i kajakowe”.

Dlaczego droga musi być droga?

Od wieków przy Niskim i przy Wysokim Brodnie istniały szlaki drogowe. Jeden z nich to obecnie szosa z Brodnicy do Zbiczna, a drugi, niemal równolegle położony po drugiej stronie, za jeziorami, stanowi dziś malowniczy trakt polnej drogi.

Większość dróg jeszcze za czasów rządów administracji pruskiej doczekała się wyłożenia kamiennym brukiem zwożonym z okolicznych pól. Wszelkie remonty zawieszono jednak na czas Wielkiej Wojny z lat 1914–1918. Gdy nastała wolna Polska, a w styczniu 1920 r. raźno przystali do niej również brodniczanie – drogi były w złym stanie i wymagały napraw.

194 km szos powiatu brodnickiego podzielono wówczas na osiem okręgów podzielonych pomiędzy dozorców szos. I tak np. dozorca szos Komorowski z siedzibą w Brodnicy dozorował szosy: Brodnica–Mileszewy, Brodnica–Niskie Brodno–Ciche, Wichulec–Najmowo–Zbiczno, Drużyny–Zgniłobłoty.

W kolejnym raporcie z 1925 r. czytamy, że pan Komorowski nie był już dozorcą szos, lecz drogomistrzem z siedzibą w Brodnicy. Pełnił nadzór nad szosami Brodnica–Najmowo, Brodnica–Niskie Brodno–Ciche, Wichulec–Najmowo–Zbiczno, Drużyny–Zgniłobłoty.

W roku 1929–1930 szosy podzielono na sześć obwodów i przydzielono starszemu drogomistrzowi Degnerowi z siedzibą w Lembargu szosy: Wichulec–Najmowo–Zbiczno, Wichulec–Mileszewy, Mileszewy–Dąbrówka, Kruszyny–Brudzawy, Lembarg–Bukowiec. Ogółem – 32 km. Drogomistrz Jaworski z siedzibą w Jabłonowie nadzorował odcinki: Jabłonowo–Górale–Zbiczno Nadleśnictwo. Drogomistrz Kwiatkowski z siedzibą w Brodnicy pełnił kuratelę nad drogami Brodnica–Niskie Brodno–Zbiczno–Ciche, Brodnica–lubawska granica, Jajkowo–Pokrzydowo, Brodnica–Pisiak, Brodnica–Sobiesierzno, Gortatowo–Dzierzno, Tarnówko–Przydatki. Ogółem – 55 km.

[ZT]25878041[/ZT]

Od roku 1930/31 szosy podzielono na trzy obwody. Pan Żołnowski nadzorował ogółem 96 km dróg, pan Kwiatkowski dbał o 112 km dróg m.in. z trasą Brodnica–Niskie Brodno–Zbiczno–Ciche, a dozorca Jurkiewicz objął w opiekę pozostałe 94 km szos. Co ciekawe, przy przedwojennych drogach sadzono wiele drzew owocowych, a sprzedaż owoców miała choć w części zasilać kasę na remonty i rozbudowę dróg.

Na podstawie:

„Pielgrzym”, R. 58 (1926), nr 12;
„Słowo Pomorskie, 8.07.1938, R. 16, nr 156;
Sprawozdanie Administracyjne Wydziału Powiatowego Powiatu Brodnickiego 1.01.1922–31.12.1923, Brodnica 1922-23;
Sprawozdanie Administracyjne Wydziału Powiatowego Powiatu Brodnickiego 1.1.1924–31.12.1925, Brodnica 1925.