O wsiach Cielęta i Jastrzębie do XIII w.

Nazewnictwo osad daje wyobrażenie o specjalizacji lub posługach dawanych przez ludność, np. Bednarze, Kucharze, Owczary, Piekarze, Rybitwy, Świniary, Złotniki, czy właśnie Cielęta. Mieszkańcy innych wsi obowiązani byli do obsługi polowań panującego; stąd nazwy miejscowe wsi Strzelce, Psary, Sokolniki lub być może właśnie Jastrzębie. Do tego dochodziły osady, których mieszkańcy zajmowali się wyrobem uzbrojenia – Grotniki, Kobylniki, Kowale, Szczytniki, Jadowniki. Wyspecjalizowani służebnicy byli dziedzicznie obciążeni powinnościami, ale również byli zwolnieni z innych ciężarów prawa książęcego. Osady służebne obsługiwały podróżujący dwór władcy oraz dostojników terytorialnych (np. kasztelanów). Zanikły one w XIII stuleciu w wyniku nadań książęcych dla instytucji kościelnych i wprowadzenia na wsi osadnictwa na prawie niemieckim.

Jastrzębie pod rządami płockich biskupów

Według jednego z najstarszych zapisów nazwy wsi pod datą 1239 wymieniono Jastrimbe. Kolejna wzmianka źródłowa z roku 1317 wspomina Jastrambe, a następne – Jastrebec, Jastrzambe oraz Jestirsam. W roku 1560 wieś opisano jako Habicht. Dziesięć lat później dokument źródłowy wymienia osadę pod nazwą, która utrzymuje się współcześnie – Jastrzębie.

Ta położona ponad 9 kilometrów na południowy wschód od Brodnicy wieś w roku 1239 stanowiła własność biskupstwa płockiego. Książę mazowiecki Bolesław potwierdził w tym roku przynależność Jastrimbe wraz z jeziorem do zamku w Świeciu. Odbiorcą tego dokumentu był biskup płocki Gruter.

Zapis z roku 1317 zawiera informację o tym, iż granice wsi Jastrzębie stanowiły częściową granicę miedzy dobrami biskupa płockiego a Zakonu.

W roku 1325 jeden z kolejnych biskupów płockich – Florian otrzymał od Zakonu Krzyżackiego wieś Jastrzambe wraz z 60 łanami na prawie, na jakim tenże posiadał wieś Orzechowo. Kolejny zapis z roku 1339 ponownie potwierdził prawo własności biskupów płockich do Jastrzębia. W tym czasie wieś dawała biskupom roczny czynsz w wysokości 56 grzywien. Istniała tam już wtedy karczma.

W rękach krzyżackich panów

Pod koniec XIV wieku wieś zmieniła właściciela. Stało się to za sprawą wielkiego mistrza krzyżackiego Konrada Wallenroda, który około 1391-1393 roku odkupił prawo do własności na wieś Jastrzębie od biskupów płockich. Cena wyniosła 666 grzywien. Zarazem około 1396 roku w kolejnym dokumencie zawarto informacje o fakcie przynależności wsi do komturstwa brodnickiego, powiatu michałowskiego i klucza górzneńskiego. Parafia Jastrzębie podlegała w tym czasie pod diecezję płocką. Taka sytuacja utrzymała się aż do wojny trzynastoletniej (1454-1466), kiedy w wyniku klęski Zakonu z wojskami polskimi na mocy warunków drugiego pokoju toruńskiego z roku 1466 Pomorze Gdańskie (wraz z Jastrzębiem) już jako Prusy Królewskie weszły w skład Królestwa Polskiego.

Zapis z roku 1570 informuje o tym, że właścicielem wsi ponownie był biskup płocki. W tym czasie tutejsi chłopi uprawiali 20 łanów. Majątek sołecki stanowiło 6 łanów ziemi. W obrębie wsi działały aż dwie karczmy. Nie wiadomo jednak kto czerpał zyski z wyszynku piwa i gorzałki. Istniał tu także młyn zbożowy o dwóch kołach młyńskich poruszanych zapewne spadkiem wody. Dokument z roku 1570 wymienia 3 zagrodników, którzy mieszkali w obrębie wsi oraz aż 5 pogorzelców, którzy w bliżej niewyjaśnionych okolicznościach utracili swoje domostwa na skutek pożarów.

Cielęta – Cielenta – Celand - Zeland

Wieś Cielęta występuje w roku 1303 pod nazwą magnum Zeleth (łac. magnus – wielki, duży). Kolejne zapisy z XIV wieku wymieniają nazwy – Celente, Czelenthi, Celand, Czelancz, Czielunth ( w 1943 roku – Zeland).

W roku 1303 książę kujawski Leszek oddał Zakonowi w zastaw terytorium ziemi michałowskiej. Jedyne feudum posiadał w tym czasie rycerz Bartusz w miejscowości Zelech. Odtąd zobowiązany został do świadczeń na rzecz Zakonu. W roku 1317 książę Leszek sprzedał ziemie michałowską Zakonowi z wyjątkiem wsi Zeleth, będącej własnością rycerza Bartusza. Kolejna wzmianka na temat wsi pochodzi z roku 1325. Informuje ona o dostarczaniu dziesięciny z Cieląt dla biskupa płockiego Floriana od rycerza Grzymisława. W roku 1342 wieś opisano już jako własność synów Grzymisława.

W połowie XV wieku Cielęta stanowiły własność szpitala Świętego Ducha w Brodnicy. Uprawiano tu 22 łany chłopskie, z czego z 11 łanów wpływał czynsz po 1 grzywnie, a z kolejnych 11 łanów płacono już tylko po 20 szkojców. 5 łanów było opustoszałych.

Na skutek wyniszczającej wojny polsko-krzyżackiej w roku 1414 (tzw. wojna głodowa) szkody powstałe w obrębie tej wsi oszacowano aż na 1000 grzywien.

W roku 1446 wieś stanowiła własność rycerską należącą do Bertolda, Frydyka i Mikołaja. Każdy z nich zobowiązany był do pełnienia 1 służy w zbroi lekkiej.

Kolejna wzmianka źródłowa została zapisana w roku 1527. Z jej treści wynika, że leman ze Zbiczna obowiązany był dostarczać co czwarty z zebranych snopków we wsi Czelenthi do plebani w Brodnicy.

W roku 1570 właścicielem wsi był Sebastian Lichtenhain, na którego włościach pracowało 9 chłopów i 5 zagrodników oraz Fabian Lichtenhain trzymający 17 łanów chłopskich wraz z karczmą oraz 5 zagrodnikami, komornikiem i komornicą.

Na podstawie:

Słownik historyczno-geograficzny ziemi chełmińskiej w średniowieczu. Pod redakcją M. Biskupa, wyd. Polska Akademia Nauk, 1971.